Kleine Helden

Fijnstof en ultra fijnstof.

Met stof in lucht wordt de verzameling van alle deeltjes in de lucht bedoeld. Een van de meest gebruikte termen is fijn stof, vaak afgekort tot PM10. ‘PM’ komt uit het Engels en staat voor ‘Particulate Matter’. De ‘10’ is een indicatie voor de maximale grootte van de stofdeeltjes (in micrometer) die tot PM10 behoren. Fijn stof (PM10) is opgebouwd uit een groot aantal stoffen. Het belangrijkste onderdeel vormen stofdeeltjes die in de lucht worden gevormd uit zwaveldioxide, stikstofoxiden en ammoniak. Een tweede belangrijke bijdrage komt van elementair koolstof en organische koolstofverbindingen.

Verschillende soorten fijnstof, variërend van natuurlijk fijnstof zoals vulkaanstof en zeezout tot roetdeeltjes die in het verkeer of door fabrieken worden uitgestoten. Ook zwevende sporen en zaden van planten en schimmels worden tot fijnstof gerekend.

Ultrafijn stof is het bestanddeel van fijn stof met de allerkleinste afmeting: kleiner dan 0,1 micrometer (µm) ofwel 100 nanometer (nm). Ultrafijn stof komt vrij bij verbrandingsprocessen, zoals bij het stoken van hout, afvalverbranding, uitstoot van auto’s of het opstijgen en landen van een vliegtuig. Ook kan het worden gevormd door chemische reacties uit gassen onder invloed van licht.  [RIVM]

Lees meer onderbouwende en verdiepende informatie over ‘Fijn stof’ op de website van RIVM

Nederland en Europa
In Nederland leven jaarlijks enige duizenden mensen enkele dagen tot maanden korter door kortdurende blootstelling aan hoge concentraties fijn stof. Het gaat vooral om kinderen, ouderen en mensen met hart-, vaat- of longaandoeningen.
De toename van ziektes aan de luchtwegen is sterker bij een stijging van de concentratie PM2.5, de kleinste fractie van fijnstof die in de EU-landen officieel gemeten wordt. Bij 5 microgram per kubieke meter (µg/m³) méér fijnstof (PM2.5) zou de kans op longkanker met 18% toenemen; bij een toename van de PM10-fractie (deeltjes kleiner dan 10 micrometer) met 10 µg/m³ neemt de kans, ook bij niet-rokers, met 22% toe.

Veel stof komt uit het buitenland
Fijn stof (PM₁₀) wordt gemiddeld voor 75-80 % door de mens veroorzaakt; voor de fijnere fractie van fijn stof (PM_2,5) is dit zelfs 85-90 %. Op zwaar belaste locaties, zoals binnenstedelijke wegen, is het antropogene aandeel in PM₁₀ nog groter dan 80 procent. Een groot deel van het fijn stof in de Nederlandse lucht komt uit het buitenland. Berekeningen met modellen wijzen uit dat gemiddeld twee derde van de fijnstofconcentratie kan worden toegeschreven aan buitenlandse bronnen.

Dat is geen goed nieuws voor Nederland, want de Hollandse luchten worden door het Europees Milieuagentschap aangemerkt als één van de vuilste van Europa, samen met onder meer de Italiaanse Povlakte. Noorwegen heeft van alle Europese landen de schoonste lucht. Dat het bij ons zo vuil is hangt samen met de hoge bevolkingsdichtheid, de ligging te midden van andere dichtbevolkte en industriële gebieden en door de vele economische activiteiten op een klein oppervlak. Maar we ademen die lucht wèl in.

Ongezonde limiet
In het persbericht van de Universiteit Utrecht n.a.v. het artikel in The Lancet Oncologywordt geschreven dat “de kans op longkanker verhoogt zelfs bij concentraties lager dan de normen van de Europese Unie”. Saillant detail is dat er in Europa helemaal geen gezondheidsnormen voor fijnstof bestaan. Dat was de boodschap van één van de hoofdonderzoekers van ESCAPE, Bert Brunekreef, hoogleraar epidemiologie aan de Universiteit Utrecht, tijdens een door de KNAW georganiseerd minicollege.

Wat opvalt aan de Europese limiet (uit 2008) is dat er ook ónder de grenswaarde van 25 µg/m³ voor PM2.5 nog steeds aanzienlijke gezondheidseffecten optreden, aldus Brunekreef; het is dus geen veiligheidsnorm. De lacune in epidemiologische kennis over gezondheidseffecten van fijnstof was juist de aanleiding om vijf jaar geleden met het ESCAPE-project van start te gaan.